اصلی‌ترین الزامات این استاندارد عبارتست از: الف) درآمد عملیاتی چیست؟ ب) چه زمانی باید شناسایی شود (شرایط شناخت)؟ و پ) به چه مبلغی باید شناسایی شود؟ (روش اندازه‌گیری)
یادداشت مهم
با توجه به اینکه در متن نهایی مصوب استاندارد حسابداری 43 درآمد عملیاتی حاصل از قرارداد با مشتریان (مصوب 1402) اجرای این استاندارد به سال 1404 موکول شده است (یعنی در مورد صورتهای مالی که دوره مالی آنها از 1404/01/01 و پس از آن تاریخ آغاز خواهد شد)؛ بنابراین، استانداردهای حسابداری 3، 9 و 29 تنها در مورد صورتهای مالی که آغاز دوره مالی آنها پیش از1404/01/01 است، لازم‌الاجراست. یعنی، به محض لازم‌الاجراشدن استاندارد حسابداری 43، استانداردهای حسابداری 3، 9 و 29 کنار گذاشته خواهند شد.
پیشینه
در نخستین مجموعه استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران (لازم‌الاجرا از ابتدای سال 1380) استاندارد حسابداری 3 «درآمد عملیاتی» مطابق با استاندارد بین‌المللی حسابداری 18 (IAS 18 Revenue) مصوب و لازم‌الاجرا شد. ولی از آنجا که از ابتدای سال 2018، استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی 15 (IFRS15) جایگزین IAS18 شده است؛ در ایران نیز، در راستای پروژه همگرایی استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) که از سال 1397 به‌طور جدی توسط نهاد استانداردگذار ایران پیگیری میشود (اطلاعات بیشتر اینجا)، از ابتدای سال 1404 استاندارد حسابداری 43 «درآمد عملیاتی حاصل از قرارداد با مشتریان» (مطابق IFRS15) برای همه واحدهای تجاری لازم‌الاجرا و جایگزین استاندارد حسابداری 3 «درآمد عملیاتی»، استاندارد حسابداری 9 «حسابداری پیمانهای بلندمدت»، و استاندارد حسابداری 29 «فعالیتهای ساخت املاک» خواهد شد؛ و این سه استاندارد لغو خواهند شد. (پیشینه استانداردگذاری حسابداری در ایران)
دانلود فایل word | دانلود فایل pdf | ویدئوی آموزشی استاندارد 3
درآمد عملیاتی چیست؟
اگر مفاهیم نظری گزارشگری مالی (پیوست استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران) را خوانده باشید (لینک خلاصه کاربردی مفاهیم نظری)؛ حتما میدانید که طبق رویکرد نگهداشت سرمایه (که هم در ایران و هم در سطح بین‌المللی بر حسابداری و گزارشگری مالی حاکم است) ما فقط برای دو عنصر دارایی‌ها و بدهی‌ها تعریف مستقل داریم. یعنی سه عنصر دیگر (حقوق مالکانه، درآمدها، و هزینه‌ها) در نسبتی که با دارایی‌ها و بدهی‌ها دارند، تعریف میشوند.
طبق این رویکرد، به هر گونه افزایش در حقوق مالکانه، به جز آورده مالکان، درآمد گفته میشود. و آن درآمدهایی عملیاتی هستند كه از فعالیتهای اصلی و مستمر واحد تجاری حاصل میشوند.
دامنه کاربرد
این استاندارد باید برای حسابداری درآمد عملیاتی حاصل از معاملات و رویدادهای زیر بکار گرفته شود:
- الف. فروش کالا،
- ب. ارائه خدمات، و
- ج. استفاده دیگران از داراییهای واحد تجاری که مولد سود تضمین‌‌شده (بهره)، درآمد حق امتیاز و سود سهام است.
درباره این استاندارد چه الزاماتی را باید آموزش ببینیم؟
از جمله پرسشهای مهمی که پس از آموزش این استاندارد باید قادر به پاسخگویی آنها باشیم، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- درآمد چیست؟
- درآمد عملیاتی چیست؟
- این استاندارد باید برای حسابداری درآمد عملیاتی حاصل از کدام معاملات و رویدادها بکار گرفته شود؟
- در این استاندارد، درآمد عملیاتی حاصل چه مواردی مطرح نمی‌شود؟ (استثناهای دامنه کاربرد)
- درآمد عملیاتی باید به چه مبلغی اندازه‌گیری شود؟
- منظور استانداردگذار از معامله درآمدزا چیست؟
- در چه شرایطی برای انعکاس محتوای معامله لازم است معیارهای شناخت در مورد اجزای قابل تفکیک یک معامله منفرد بکار گرفته شود؟
- در چه شرایطی معیارهای شناخت در مورد دو یا چند معامله به طور یکجا اعمال میشود؟
- درآمد عملیاتی حاصل از فروش کالا در چه زمانی باید شناسایی شود؟ (شرایط شناخت)
- مخاطرات و مزایای مالکیت در چه زمانی به خریدار منتقل میشود؟
- نمونه‌هایی از مواردی که واحد تجاری فروشنده کالا ممکن است مخاطرات و مزایای عمده مالکیت را حفظ کند؟
- اگر واحد تجاری فروشنده کالا تنها بخش کم‌اهمیتی از مخاطرات مالکیت را برای خود نگه دارد، آیا معامله مورد نظر، فروش تلقی و درآمد عملیاتی شناسایی میشود؟
- در چه شرایطی محتمل بودن جریان منافع اقتصادی مرتبط با معامله به درون واحد تجاری به زمان دریافت مابه‌ازا موکول میشود؟
- هزینه‌های مرتبط با فروش کالا چه زمانی شناسایی میشود؟
- درآمد عملیاتی معامله‌ای که متضمن ارائه خدمات است چه زمانی و به چه مبلغی باید شناسایی شود؟
- منظور از ماحصل معامله متضمن ارائه خدمات چیست؟
- ماحصل معامله متضمن ارائه خدمات را در چه شرایطی میتوان بطور قابل‌اتکا برآورد کرد؟
- نحوه بکارگیری روش درصد تکمیل برای اندازه‌گیری مبلغ درآمد عملیاتی معامله متضمن ارائه خدمات چگونه است؟
- مبلغ درآمد عملیاتی معامله متضمن ارائه خدمات در چه شرایطی به روش خط مستقیم اندازه‌گیری میشود؟
- درصورت وجود ابهام در مورد قابلیت وصول بخشی از درآمد عملیاتی شناسایی‌‌شده قبلی، مبلغ غیر قابل وصول یا مبلغی که بازیافت آن دیگر محتمل نیست، به عنوان هزینه دوره شناسایی میشود یا به صورت تعدیل درآمد شناسایی‌‌شده قبلی؟
- اگر ماحصل معامله‌ای که متضمن ارائه خدمات است را نتوانیم بطور اتکاپذیر برآورد کنیم، درآمد عملیاتی را باید به چه مبلغی شناسایی کنیم؟ این وضعیت معمولا در چه مرحله‌ای از معامله ممکن است وجود داشته باشد؟
- اگر ماحصل یک معامله متضمن ارائه خدمات را نتوانیم بطور اتکاپذیر برآورد کنیم و بازیافت مخارج تحمل‌شده هم محتمل نباشد، درآمد عملیاتی را باید به چه مبلغی شناسایی کنیم؟ در این موارد، اگر ابهامات مانع برآورد اتکاپذیر ماحصل معامله برطرف شود، درآمد عملیاتی را باید به چه مبلغی شناسایی کنیم؟
- درآمدهای عملیاتی ناشی از استفاده دیگران از داراییهای واحد تجاری که متضمن سود تضمین‌‌شده، درآمد حق امتیاز و سود سهام است براساس چه معیارهایی و به شرط تحقق چه شرایطی باید شناسایی شود؟
- درآمدهای عملیاتی ناشی از استفاده دیگران از داراییهای واحد تجاری که متضمن سود تضمین‌‌شده، درآمد حق امتیاز و سود سهام است به چه مبلغی باید شناسایی شود؟
- در ارتباط با انواع درآمدهای عملیاتی چه الزامات ارائه و افشائی را باید رعایت کنیم؟
برای اطلاعات بیشتر درباره استاندارد حسابداری 43 اینجا کلیک کنید
در سرفصل پایانی از مجموعه ویدئوهای آموزشی «شناخت و اندازه‌گیری درآمد عملیاتی(راهنمای بکارگیری استانداردهای حسابداری 3، 9، 29 و 43)» (با تدریس محسن قاسمی) – که ویدئوی فوق دقایقی منتخب از آن است - علاوه بر آموزش کامل استانداردهای 3، 9، و 29 همراه با مثالهای عددی متنوع و متعدد، جزئیات رهنمودها و الزامات استاندارد حسابداری 43 «درآمد عملیاتی حاصل از قرارداد با مشتریان» (مطابق IFRS15) نیز به طور کاملا عملی و کاربردی به همراه 60 مثال عددی (عمدتا مثالهای هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری - IASB) آموزش داده شده است. عناوین اپیزودهای مختلف این سرفصل عبارتند از:
- اپیزود یکم: مروری بر تغییرات اخیر استانداردهای حسابداری ایران - از 1398 تا 1402
- اپیزود دوم: استاندارد 43 در یک نگاه (مشاهده رایگان)
- اپیزود سوم: تشخیص قرارداد
- بخش اول: معیارهای پنجگانه تشخیص قرارداد - معیارهای سه‌گانه ترکیب قراردادها - مثالهای 1 و 2
- بخش دوم: تعدیل قرارداد - مثالهای 3 تا 6
- اپیزود چهارم: تشخیص تعهدات عملکردی
- بخش اول: انواع تعهدات عملکردی - ویژگیهای کالا یا خدمت متمایز - معیارهای سه‌گانه عدم تمایز - تعهد عملکردی منفرد - مثالهای 7 تا 14
- بخش دوم: الزامات اصیل در برابر نماینده - تعهدات عملکردی ضمنی - مثالهای 15 تا 18
- بخش سوم: ایفای تعهدات عملکردی - مفهوم کنترل - مقطع شناسایی درآمد عملیاتی - معیارهای سه‌گانه ایفای تعهد در طول زمان - روشهای اندازه‌گیری پیشرفت - مثالهای 19 تا 31
- اپیزود پنجم: تعیین قیمت معامله
- بخش اول: اجزای تشکیل‌دهنده مابه‌ازای قرارداد- تعریف قیمت معامله - الزامات برآورد کردن مابه‌ازای متغیر و محدود کردن آن- مثالهای 32 تا 34
- بخش دوم: بدهی استرداد - تفاوت بدهی استرداد و مابه‌ازای قابل‌پرداخت (پرداختی) به مشتری - فروش با حق برگشت - مثال 35
- بخش سوم: حسابداری انواع ضمانتها - مثالهای 36 تا 42
- بخش چهارم: مابه‌ازای قابل پرداخت (پرداختی) به مشتری - مثال 42 (مکرر)
- بخش پنجم: وجود جزء تامین مالی عمده در قرارداد - مثالهای 43 و 44
- بخش ششم: مابه‌ازای غیرنقدی - مثال 45
- اپیزود ششم: تخصیص قیمت معامله
- بخش اول: هدف تخصیص - روش تخصیص - روشهای برآورد قیمت فروش مستقل - مثال 46
- بخش دوم: دو استثنای تخصیص (تخصیص تخفیفها و تخصیص مابه‌ازای متغیر) - تغییر در قیمت معامله
- اپیزود هفتم (مخارج قرارداد)
- بخش اول: مخارج دستیابی به قرارداد
- بخش دوم: مخارج ایفای قرارداد
- اپیزود هشتم (ارائه و افشا)
- بخش اول: الزامات ارائه (تبیین دو مفهوم جدید «حق مشروط» و «حق غیرمشروط»)
- بخش دوم: الزامات افشا
دیدگاه خود را بنویسید